انکیلوز دندان یا دندان فک جوش

 

دندان فک جوش یکی از شناخته شده ترین مشکلات دندان های دائمی است که مجدداً کاشته شده اند، یا به شدت درون حفره خود فرو رفته اند و می تواند با تست های خاصی شناسایی شود. دندان انکیلوز شده، از نظر ساختاری قابل جابجا شدن نیست و بعداً در تصاویر رادیولوژی، در آن تحلیل مشاهده خواهد شد. اگر بیمار در سنین قبل از نوجوانی یا در سن نوجوانی باشد، در طول دوره رشد فک، کوتاه بودن سطح دندان انکیلوز شده نسبت به دیگر دندان ها کاملاً مشهود خواهد بود. علیرغم دانش قابل توجهی که در مورد ریشه یابی انکیلوز از تحقیقات در حیوانات و مشاهده دندان های مجدداً کاشته شده انسان ها بدست آمده است، هیچ درمان شناخته شده ای برای رهایی از این شرایط وجود ندارد.

تکنیک های مدیریتی و گزینه های درمانی برای انکیلوز و پیامدهای آنها با شواهد انگشت شماری حمایت می شوند، که البته به صورت گسترده پذیرفته شده نیستند و هیچ مزیت اثبات شده طولانی مدتی هم ندارند. جدا شدن دندان از کف حفره دندان و فرو رفتگی شدید دندان های دائمی جلوی دهان حوادث نادری هستند. و از آنجا که تصمیم گیری برای مداخله در کاشت مجدد یا کاهش فرو رفتگی باید گرفته شود، به همین دلیل متخصص باید برای تشخیص انکیلوز، شناسایی پیامدهای منفی آن و ارائه طرح درمان بر اساس آن آمادگی داشته باشد.

دندان فک جوش چیست؟

اطراف ریشه دندان را یک لایه الیاف پریودنتال لیگامان فرا گرفته است که ممکن است در اثر یک حادثه بخشی از آن از بین برود. پس از این لایه سمنتوم و عاج قرار گرفته اند که اگر لیگامان از بین برود لایه های زیرین با استخوان آلوئولار مستقیماً در ارتباط خواهد بود. انکیلوز به جوش خوردگی سمنتوم یا عاج ریشه دندان به استخوان آلوئولار گفته می شود. این احتمال وجود دارد که دندانی که از حفره بیرون آمده است اگر مجدداً کاشته شود، یا دندان به شدت داخل حفره فرو رفته باشد (از جمله فرو رفتگی بیشتر از ۶ میلی متر یا نیمی از ارتفاع تاج بالینی ظرف چند هفته پس از تروما)، خطر انکیلوز دندان در این زیر مجموعه از حوادثی که موجب بیرون آمدن دندان از حفره می شوند، بالاتر است، که آن هم به خاطر ماهیت و وخامت آسیب به الیاف پریودنتال ریشه دندان است.

انکیلوز پدیه نادری است که بیشتر برای دندان های شیری اتفاق می افتد اما اصلاً بعید نیست که دندان های دائمی هم دچار آن شوند. انکیلوز زمانی اتفاق می افتد که ریشه تا قسمتی تحلیل می رود و پس از آن ترمیم به گونه ای صورت می گیرد که یا سمنتوم یا عاج از بین می روند و ریشه دندان با استخوان آلوئولار جوش می خورد، این اتفاق معمولاً پس از تروما رخ می دهد. با این حال، تحلیل ریشه الزاماً منجر به انکیلوز دندان نمی شود و دلایل انکیلوز دندان تا مقدار زیادی همچنان ناشناخته باقی می مانند. با این حال، کاملاً واضح است که احتمال بروز انکیلوز دندان در دندان های شیری خیلی بالاتر از دندان های دائمی است.

علل انکیلوز دندان ها

علل انکیلوز دندان ها هنوز هم به صورت قطعی مشخص نیست. یکی از باورهای رایج نقش عامل ژنتیک با یک الگوی وراثت اتوزوم غالب است، که شواهد وجود آن بروز خانوادگی آن در چندین عضو خانواده است. تروما، التهاب، و عفونت نیز می توانند مسئول بروز بیماری باشند. در بیشتر موارد، انکیلوزی که برای دندان های شیری اتفاق می افتد خیلی بیشتر از بروز آن برای دندان های دائمی است، با نسبت ۱۰ به ۱، و اکثر دندان های انکیلوز شده در دندان های فک پایین اتفاق می افتند، حدوداً دو برابر بیشتر از دندان های بالا. بنابراین، به شدت تصور می شود که بروز آن ممکن است به خاطر دلایل مختلفی باشد.

برای انکیلوز شدگی در دندان های دائمی، که دندان های اول مولر بیشتر از سایر دندان ها تحت تأثیر قرار می گیرند، پیدا کردن دلیل دقیق دشوار است که آن هم به دلیل ماهیت پیچیده آنها است که تصور می شود به عوامل مختلف متعدد و دشواری در تشخیص مربوط باشد زیرا بسیاری از موارد بدون علامت و نشانه هستند. برای موارد دیگر، نظریه های مختلفی وجود دارد که دلیل را توضیح می دهند. تروماهای دندانی ممکن است اصلی ترین علت برای این مشکل باشند زیرا می تواند منجر به خارج شدن دندان از حفره خود شود، که بر اساس گزارشات، ۳۰ تا ۴۴ درصد از موارد تروماهای دندانی را تشکیل می دهند، و به همین دلیل تحلیل در نتیجه کاشت مجددکه برای دندان های انکیلوز شده اتفاق می افتد.

ارتباط بین انکبلوز دندان و درمان ارتودنسی نیز در برخی موارد مشاهده می شوند، که در آنها در طول جراحی، ماده چسبنده به نقطه پیوند بین سمنتوم و مینای دندان نفوذ می کند، آسیب به پیوند یا کج شدن دندان ها می توانند از جمله مکانیزم های ممکن باشند که بیماری را به درمان مرتبط می سازند. عوامل ژنتیکی نیز می توانند در بروز این مشکل نقش داشته باشند، که با اتفاق افتادن انکیلوز دندان های مولر حمایت می شود، خواه دندان های شیری، یا دندان های دائمی، در بستگان نزدیک. توضیح ممکن وراثت ژن ها است که می تواند یک از شبیه ساز فرایند انکیلوز در الیاف پریودنتال لیگامان باشد. این ژن می تواند از والدین به فرزندان منتقل شود و منجر به انکیلوز دندان ها شود.

انکیلوز دندان های شیری

انکیلوز دندان های شیری به ندرت اتفاق می افتد. دندان هایی که بیشتر تحت تأثیر قرار می گیرند دندان های مولر دوم شیری فک پایین هستند. تحلیل نسبی ریشه ابتدا اتفاق می افتد سپس دندان با استخوان جوش می خورد. این از تحلیل طبیعی ریشه دندان های شیری برای افتادن جلوگیری می کند و عموماً منجر به نهفتگی دندان های دائمی جایگزین آنها می شود. با ادامه روند رشد استخوان آلوئولار و بیرون آمدن دندان های مجاور، دندان شیری انکیلوز شده به نظر می رسد داخل استخوان باقی مانده است، گرچه، در واقعیت، وضعیت آن هیچ تغییری نکرده است. درمان با کشیدن دندانی که درگیر شده است انجام می شود، تا از مال اکلوژن، بیماری پریودنشیال، یا پوسیدگی های دندانی پیشگیری شود.

دندان های دائمی

در دندان های سالم، فیبروبلاست های الیاف پریودنتال لیگامان (PDL) با آزاد کردن رگولاتورهایی که به صورت موضعی عمل می کنند، سلول های استخوان زای درون پریودنشیوم را مسدود می کنند. این اتفاق ریشه دندان ها را از استخوان آلوئولار جدا می کند. آسیب به PDL در این روند اختلال بوجود می آورد و منجر به رشد استخوان در کنار فضای پریودنشیال و جوش خوردن آن با ریشه می شود. این اتفاق ممکن است پس از ترومای دندانی نیز اتفاق بیفتد، مخصوصاً دندان هایی که مجدداً کاشته شده اند یا به شدت داخل حفره فرو رفته اند. هیچ درمانی برای جلوگیری از این روند وجود ندارد. خود انکیلوز دلیلی برای کشیدن دندان دائمی نیست، با این حال دندان هایی که باید به هر دلیلی دیگری کشیده شوند، اگر انکیلوز شده باشند، کشیدن آنها به میزان چشمگیری دشوارتر خواهد بود. انکیلوز در بیمارانی که در حال رشد هستند، می تواند منجر به بالاتر بودن سطح اکلوژن از سطح دندان انکیلوز شده باشد، و می تواند منجر به نقائص زیبایی و عملکردی شود.

پیشگیری و کنترل

از آنجا که انکیلوز دندان ممکن است مانع رشد طبیعی دندان شود، تشخیص زود هنگام و اقدام به موقع برای پرهیز از پیشرفت بیشتر موقعیت مهم است. بویژه، وقتی چنین ناهنجاری برای دندان های شیری کودکان و نوجوانان بوجود می آید، اغلب ممکن است منجر به کوتاه ماندن دندان انکیلوز شده از سطح دندان های دیگر، و کج شدن آنها شود. در نتیجه منجر به نهفتگی دندان دائمی می شود. تنها راهی که به این وضعیت کمک می کند درمان ارتودنسی است که اجازه می دهد دندان انکیلوز شده به اندازه کافی رشد کند و بیرون بیاید.

علائم و نشانه های دندان فک جوش

پی بردن به انکیلوز به علائم و نشانه های بالینی و نیز تعابیر رادیوگرافیک بستگی دارد که از دندان آسیب دیده می شود. تشخیص بالینی انکیلوز بر اساس ارزیابی های کیفی از صدایی که با ضربه زدن به دندان تولید می شود و نیز قابلیت جابجایی دندان انجام می شود. انکیلوز دندان در کودکانی که به سن نوجوانی نرسیده اند، به مقدار چشمگیری می تواند رشد استخوان آلوئولار را نیز تحت تأثیر قرار دهد. زمانی که این تأثیر از نظر بالینی مشهود می شود، دندان انکیلوز شده از دندان های دیگر خیلی پایین تر قرار می گیرد. دندان انکیلوز شده معمولاً هیچ حرکتی نمی کند. در تصاویر رادیوگرافی نیز قابل مشاهده است.

علائم و نشانه ها می توانند در بیماران مختلف، بسته به وضعیت رشد دندان (دائمی یا شیری) متفاوت باشند. عوامل دیگر می توانند شامل سن، جنسیت، و محل عفونت باشند که ممکن است منجر به بروز علائم و نشانه های خاص شوند. علائم عمومی این نوع دندان ها نیز عبارتند از مینای غیر عادی دندان بزرگتر شدن فک پایین و رشد غیر عادی دندان ها.

عوامل خطرزا

ریسک فاکتورها یا عوامل خطرزای انکیلوز دندان ها می توانند به دو دسته تقسیم شوند: عوامل ژنتیکی و تروماهای دندانی. عواملی مانند جنسیت نیز ممکن است منجر به بروز برخی علائم خاص شوند، گرچه هنوز مکانیزم کامل آن به خوبی ارزیابی نشده است. به طور کلی، بیمارانی که در حال رشد هستند یا رشد آنها به اتمام رسیده است علائم و نشانه های مختلفی از خود نشان می دهند. از آنجا که انکیلوز دندان اغلب با ناهنجاری های متابولیک و کمبود در رشد عمودی استخوان همراه است، سوابق خانوادگی مثبت بروز انکیلوز دندانی یکی از اصلی ترین وضعیت های پاتولوژیک است که می تواند به صورت ارثی منتقل شود. بعلاوه، عوامل یا فعالیت های دیگر  که با حوادث، التهابات، یا عفونت ها ارتباط دارند نیز موجب بالا رفتن خطر انکیلوز دندان می شوند.

پاتو فیزیولوژی یا آسیب شناسی

انکیلوز با نکروز شدید و گسترده الیاف پریودنتال لیگامان و با شکل گیری استخوانی آغاز می شود که سطح ریشه بدون پوشش مانده را مورد حمله قرار می دهد. تصور می شود تروما منجر به بروز انکیلوز، و باعث مرک سلول های روی سطح ریشه شود. انکیلوز ممکن است به محضی اتفاق بیفتد که سطح آسیب دیده ریشه به بیش از ۲۰ درصد رسیده باشد. آسیب به سطح ریشه منجر به بروز واکنش های التهابی، به جای فیبروبلاست ها یا سمنتوبلاست های الیاف پریودنتال لیگامان کندتر، انتقال و انباشتگی سلول های تشکیل دهنده سریع تر استخوان اتفاق می افتد. در این مرحله، دندان انکیلوز شده نامیده می شود. این فرایند انتقال و انباشتگی، تحلیل جایگزین replacement resorption نامیده می شود، که ادامه پیدا می کند و بنابراین ریشه دندان با بافت استخوان مجاور آن جوش خواهد خورد.

تشخیص دندان فک جوش

روش های شناسایی دندان انکیلوز شده عبارتند از استفاده از معاینات بالینی و تصاویر رادیوگرافی با اشعه ایکس. امکان و سهولت استفاده از توموگرافی کامپیوتری پرتو مخروطی برای تشخیص دندان انکیلوز شده نیز در مقالات اخیر بررسی شده و مورد بحث قرار گرفته است.

بررسی و معاینه هر دندان برای شناسایی ویژگی های مختص انکیلوز انجام خواهد شد. این ویژگی ها عبارتند از تفاوت صدایی که با ضربه زدن به دندان انکیلوز شده ایجاد می شود در مقایسه با صدای دندان های عادی مجاور و عدم تکان خوردن دندان. با این حال، این معاینات همیشه هم قابل اعتماد و اتکا نیستند. گرچه به گوش رسیدن یک صدای فلز مانند با ضربه زدن به دندان، معمولاً برای انکیلوز شدگی دندان استفاده می شود، اما معلوم شده است که تنها یک سوم از دندان های انکیلوز شده در تست ضربه صدای فلز می دهند. علاوه بر این، عدم تکان خوردن یک نشانه قطعی و تعریف شده جوش خوردن دندان با استخوان فک نیست، زیرا دندان هنوز هم می تواند تکان بخورد اگر کمتر از ۲۰ درصد از سطح ریشه دندان جوش خورده باشد. تصور می شود یک تشخیص قطعی انکیلوز با با بررسی جابجا شدگی دندان هدف پس از اعمال نیروی ارتودنسی داده می شود، دندان انکیلوز شده هیچ حرکتی از خود نشان نمی دهد.

در تشخیص اولیه انکیلوز، بررسی تصاویر رادیوگرافیک مؤثر نیست زیرا این تصاویر تنها تصاویر دو بعدی ارائه می دهند. به این معنا که محل جوش خوردگی مشهود نخواهد بود اگر عمود بر پرتوهای تصویر برداری رادیوگرافی نباشند. بنابراین، غیر ممکن است بتوان جوش خوردگی دندان با استخوان فک را در برخی مکان ها با استفاده از اشعه ایکس شناسایی نمود. برای نمونه، سطوح باکال یا لینگوال ریشه. برای فائق آمدن بر چنین دشواری هایی، در توموگرافی کامپیوتری پرتو مخروطی (CBCT) تغییراتی داده می شود تا برای بررسی های بالینی بهتر جوش خوردگی دندان با استخوان فک تصاویر ۳ بعدی بدهند. در مقاله ای که به بررسی مطالعات منسجم گذشته پرداخته بود، تعداد زیادی از دندان هایی که از نظر بالینی انکیلوز در آنها تشخیص داده شده بود جمع آوری و تجزیه و تحلیل شدند.

بخش های بافت شناسی هر دندانی که از اسکن CBCT بدست آمده بودند سپس مورد ارزیابی قرار گرفتند. در نتیجه، دندان های انکیلوز شده ای که از طریق بافت شناسی و توسط افرادی شناسایی شده بودند که تصاویر CBCT در اختیار آنها قرار گرفته بود اما تعدادی نتیجه غلط بدست آمدند. این نتیجه گرفته شد که اسکن CBCT می تواند به عنوان یک روش شدنی و مؤثر برای شناسایی دندان های انکیوز شده مورد استفاده قرار بگیرد. با این حال، توصیه نمی شود که با تصاویر CBCT به عنوان به عنوان تنهاترین الگو در شناسایی دندان های انکبلوز شده برخورد شود مگر آنکه نتایج مثبت اشتباه قرار باشد حذف شوند.

انکیلوز و نخستین عدم رشد علائم و نشانه های مشابهی دارد، زیرا در هر دو مورد، دندانی که دچار مشکل شده است به صورت عمودی قرار نگرفته است و نسبت به نیروهای ارتودنتیکی که وارد می شود واکنش نشان نمی دهند. بنابراین، انکیلوز باید از عدم رشد اولیه دندان تشخیص داده شود. برای یک دندان مولر انکیلوز شده، دندان های دیستال می توانند به صورت عادی به نیروهای ارتودنتیک وارد شده واکنش نشان دهد و بنابراین می توانند به عنوان جایگزین استفاده شوند اگر دندان انکیلوز شده کشیده شود. گاهی اوقات مقداری بیرون آوردن دندان از حفره با کمک جراحی برای شکستن پل انکیلوز برای احیاء اکلوژن استفاده شود. برای عدم رشد اولیه، دندان مولر مورد نظر تنها می تواند با استئومی (برش استخوان) درمان شود تا اکلوژن آن احیاء شود.

درمان دندان انکیلوز شده

پیشرفت وضعیت بیمار یکی از عواملی است که هنگام تصمیم گیری برای اتخاب نوع درمان در نظر گرفته می شود. برای بیمارانی که در حال رشد هستند، decoronation استفاده می شود، که عبارت است از برداشتن تاج دندان. این روش جراحی جایگزین برای کشیدن دندان است. این روش به کشیدن دندان ترجیح داده می شود زیرا تحلیل استخوان را محدود می کند و بنابراین رشد کافی استخوان آلوئولار را حفظ می کند تا کاشت دندان ممکن شود. برداشتن تاج دندان می تواند هم روی دندان های شیری انجام شود هم روی دندان های دائمی. با این حال، اگر بیمار خیلی کم سن باشد و به بلوغ نزدیک نباشد برداشتن تاج دندان باید به تعویق انداخته شود. برای به حداکثر رساندن مزایای برداشتن تاج دندان، نظارت منظم و تداخل نیاز است.

به طور کلی decoronation برای بیمارانی که در سن رشد نیستند توصیه نمی شود زیرا ممکن است رشد استخوان آلوئولار برای کاشت دندان در آینده کافی نباشد و بنابراین نتایج ایده آلی برای درمان نخواهد داشت. در نتیجه، روش های دیگر هنگام درمان بیمارانی در نظر گرفته می شوند که در حال رشد نیستند.

اغلب پیگیری های بعدی در مواردی انجام می شوند که انکیلوز دندان خیلی دیر صورت گرفته باشد. از آنجا که رشد دندان چشمگیر نیست، تا زمانی که اختلاف ارتفاع آن با دندان های مجاور اندک باشد، هیچ فرایند جراحی برای درمان دندان انکیلوز شده نیاز نیست. در برخی موارد، وقتی که اختلاف ارتفاع چشمگیرتر باشد، ساخت روکش دندان برای احیاء اکلوژن توصیه می شود.

علاوه بر ساخت روکش دندان، تغییر وضعیت دندان انکیلوز شده روش محافظه کارانه دیگر است. در خارج کردن دندان با کمک جراحی از داخل حفره، پس از آنکه پل انکیلوز به صورت مکانیکی شکسته می شود، دندان مقداری دورتر از محل اصلی خود قرار داده می شود و اجازه داده می شود با قرار گیری موقت اسپلینت یا یک ابزار ارتودنتیک بیرون بیاید. علاوه بر این، در مواردی که خارج کردن دندان با کمک جراحی با شکست مواجه شود، تغییر وضعیت دندان می تواند با استئومی و تشکیل استخوان پراکنده انجام شود، یا به عنوان روش جایگزین انتخاب شود.

کشیدن یک دندان انکیلوز شده می تواند هم در بیماران در حال رشد لحاظ شود هم در بیمارانی که رشد آنها به پایان رسیده است. این روش معمولاً به عنوان آخرین راهکار عمل می کند، زمانی که روش های دیگر مانند استئومی و تشکیل استخوان پراکنده برای درمان دندان انکیلوز شده موفق نباشند.

وضعیت در حال رشد بودن بیمار تنها عاملی نیست که هنگام تصمیم گیری برای درمان دندان های انکیلوز شده مد نظر قرار می گیرد. شدت بالاتر قرار گرفتن دندان انکیلوز شده نسبت به دندان های مجاور خود، تحلیل استخوان، محل دندان مورد نظر، و نیز ترجیح دندانپزشک همگی عواملی هستند که برای درمان مد نظر قرار می گیرند. بنابراین درمان هر انکیلوز دندانی به مورد بستگی دارد.